بررسی مولفه های اصلی در گفتمان سیاست خارجی محمدرضا پهلوی

گفتمان مجموعه ای از نشانه هاست که به صورت فراگیر به شکل دهی رفتارهای فردی و اجتماعی جامعه می پردازد. در هر نظم گفتمانی مجموعه ای از قوانین و قراردادها وضع می-شود که به ساختاربندی اصول گفتمانی می پردازد. کنش گران اجتماعی با هدف های ایدئولوژیک مدنظر خود اقدام به واردکردن نشانه ها در چارچوب گفتمانی خود می کنند و این جاست که زبان به عنوان بخش مهم سازنده گفتمان وارد عرصه می شود و به صورت نرم-افزاری به تثبیت معناهای مدنظر کنش گران می پردازد. محمد رضا پهلوی نیز با استفاده از سازوکارهای زبانی در سطح روابط بین الملل، واقعیات سیاسی را بازنمایی می کند و متناسب با سیر تحولات سیاسی و اجتماعی و فضای حاکم دوران خود به تثبیت نشانه ها در چارچوب گفتمان سیاست خارجی خود می پردازد. در یک چارچوب گفتمانی، محوری ترین نشانه در مرکز قرار گرفته و سایر عناصر در پیوند با آن قرار می گیرند. نشانه های تشکیل دهنده چارچوب همواره با واژه های مثبت توصیف می شود و مفاهیم غیردل خواه از آن ها به حاشیه رانده می شود. این پژوهش نیز در همین راستا توجه خود را معطوف به چگونگی کارکرد برجسته سازی و حاشیه رانی در گفتمان سیاست خارجی شاه ساخته و از این طریق هم هویت های "خودی" و "دیگری" و هم نشانه های هژمونیک شده و غالب در گفتمان شاه را مشخص می کند. در این پژوهش مشخص شده است قطب بندی هویتی در گفتمان شاه دوگانه نبوده بلکه به صورت پیوستاری بوده که دارای قطب های میانی نیز است. آمریکا، سازمان ملل متحد و ملت های جهان هویت های ثابت خودی در این پیوستار بوده در حالی که محمد مصدق، جمال عبدالناصر، کمونیسم، حزب توده و استعمار (بدون اشاره به نام کشور خاصی) هویت های ثابت دیگری هستند. شوروی و اسرائیل نیز قطب های بینابین این پیوستار هستند. هم چنین پنج دوره تاریخی بر اساس ویژگی های غالب گفتمانی برای گفتمان شاه به این شرح تعیین شده است: دوره یکم: 1324-1320، دوره دوم: 1332-1325، دوره سوم: 1344-1333، دوره چهارم: 1352-1345 و دوره پنجم: 1356-1353. پس از آن برای هر دوره یک چارچوب گفتمانی تعیین شده است. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که شرایط و رویدادهای حساس تاریخی در هر برهه زمانی افزون بر این که هویت های خودی و دیگری را در قلمرو غیریت سازی گفتمان شاه جا به جا می کند منجر به جا به جایی نشانه ها و تغییر چارچوب گفتمانی شاه نیز می شود.